سلام

 ۳–۱ مقدمه

هدف این فصل، تبیین دقیق روش‌شناسی پژوهش و تشریح نحوه گذار از مبانی نظری و چارچوب مفهومی فصل دوم به طراحی و اجرای مطالعه تجربی است. در این راستا، ضمن توضیح نوع و رویکرد تحقیق، جامعه و شیوه نمونه‌گیری، ابزارهای گردآوری داده‌ها، راهبرد تحلیل داده‌ها و شیوه‌های اعتبارسنجی و پایایی نتایج ارائه می‌شود تا مسیر پاسخ‌گویی علمی به پرسش‌های تحقیق روشن گردد.

ماهیت نوظهور و پیچیده پدیدۀ تکینگی فناوری  و پیامدهای آن بر سازمان و مدیریت، ضرورت بهره‌گیری از رویکردی اقتضایی و عمیق را برجسته می‌کند؛ رویکردی که با اتکا به داده‌های میدانی و روایت‌های خبرگان، به کشف مضامین و تبیین الگوهای مفهومی بینجامد. بر همین مبنا، این پژوهش با رویکرد کیفی و استقرایی به اجرا درمی‌آید و از تحلیل مضمون برای سازمان‌دهی و تفسیر داده‌ها استفاده می‌کند تا بین یافته‌های میدانی و مبانی نظری پیوندی معتبر برقرار شود(دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۹۸) همچنین تلاش خواهد شد تا به وسیله مطالعه موردی در یکی از شرکت ها با آیندۀ احتمالی تکینگی سنجه های مطروحه مورد بررسی قرار گیرد.

مطابق صورت‌بندی مسأله در این پژوهش، دو پرسش محوری راهنمای طراحی روش هستند: «اثر تکینگی بر سازمان‌ها چیست؟» و «تکینگی چه نقشی بر مدیریت سازمان دارد؟» ساختار فصل حاضر به گونه‌ای تنظیم شده است که نشان دهد چگونه طراحی جامعه و نمونه، ابزارها و مراحل تحلیل، امکان پاسخ‌گویی معتبر و قابل اتکا به این دو پرسش را فراهم می‌سازد.
همچنین، به منظور تضمین انسجام نظری–تجربی، محورهای گفت‌وگو و سنجه‌های تکمیلی بر مبنای گزاره‌های استخراج‌شده از فصل دوم تدوین می‌شوند تا پیوند روش‌مند بین چارچوب نظری و داده‌های میدانی برقرار باشد.

۳–۲ نوع و رویکرد تحقیق

پژوهش حاضر از نظر هدف، در زمره تحقیقات کاربردی قرار می‌گیرد؛ زیرا یافته‌های آن می‌تواند به مدیران و سازمان‌ها در تطبیق با شرایط ناشی از تکینگی فناوری و تدوین سیاست‌های نوآورانه کمک کند(خاکی، ۱۳۹۷.)
از نظر ماهیت، تحقیق حاضر ترکیبی  با رویکرد غالب کیفی است. بدین معنا که در مرحله نخست، داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته گردآوری شده و تحلیل مضمون یا همان Thematic Analysis برای استخراج مفاهیم کلیدی به‌کار می‌رود (براون و کلارک، ۲۰۰۶) در گام دوم، به‌منظور اعتبارسنجی و ایجاد اجماع میان خبرگان، از پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده می‌شود. این پرسشنامه بر اساس گزاره‌های بیست‌گانه استخراج‌شده از فصل دوم تدوین می‌گردد و با مقیاس پنج‌درجه‌ای لیکرت اجرا خواهد شد.
به‌منظور غنای یافته‌ها، در کنار مصاحبه‌ها و پرسشنامه، مطالعه موردی یک سازمان منتخب نیز به‌عنوان شاهد مثال آورده می‌شود تا ابعاد عملی موضوع روشن‌تر گردد. با این حال، مطالعه موردی مبنای اصلی روش‌شناسی نیست و صرفاً نقش تکمیلی در تبیین نتایج ایفا می‌کند (یین، ۲۰۱۸)

به طور خلاصه، این پژوهش با بهره‌گیری از مصاحبه نیمه‌ساختاریافته، پرسشنامه محقق‌ساخته و تحلیل اسناد سازمانی به گردآوری داده‌ها می‌پردازد و با استفاده از تحلیل مضمون و روش‌های کمی مکمل (آمار توصیفی) نتایج خود را سامان‌دهی می‌کند.

۳–۳ جامعه آماری و نمونه‌گیری

جامعه آماری پژوهش شامل مدیران، کارشناسان ارشد و خبرگان حوزه فناوری‌های نوظهور و مدیریت سازمانی است؛ افرادی که در سازمان‌های فعال در عرصه فناوری‌های نمایی همچون هوش مصنوعی، بلاک‌چین، اینترنت اشیاء، رباتیک و بیوتکنولوژی فعالیت دارند. ویژگی مشترک این سازمان‌ها، مواجهه با آثار و پیامدهای ناشی از شتاب فزاینده تغییرات فناورانه است؛ وضعیتی که آن‌ها را به نمونه‌های مناسب برای بررسی آثار تکینگی بر مدیریت و ساختار سازمانی بدل می‌سازد.

از آنجا که موضوع پژوهش ماهیتی نو و پیچیده دارد و دسترسی به همه اعضای جامعه ممکن نیست، روش نمونه‌گیری هدفمند بیا همان Purposeful Sampling به‌کار گرفته می‌شود. این روش در پژوهش‌های کیفی برای انتخاب نمونه‌های مرتبط و غنی از داده بسیار کاربرد دارد. (استراوس و کوربین، ۱۹۸۸). انتخاب مشارکت‌کنندگان بر اساس معیارهای زیر خواهد بود:
۱. سابقه مدیریتی یا کارشناسی در سازمان‌های فناورمحور یا نوآور.

۲. آشنایی و تجربه عملی در زمینه فناوری‌های نوظهور و پیامدهای آن‌ها.

۳. نقش مستقیم یا غیرمستقیم در فرایندهای تصمیم‌گیری، نوآوری یا مدیریت سازمانی.

نمونه‌گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه خواهد یافت؛ به این معنا که گردآوری داده‌ها تا زمانی انجام می‌شود که پاسخ‌های جدید، مضمون تازه‌ای به یافته‌های قبلی نیفزاید. بر اساس تجارب تحقیقات مشابه در حوزه مدیریت تکنولوژی، پیش‌بینی می‌شود دستیابی به اشباع نظری با انجام حدود ۷ تا ۱۵ مصاحبه نیمه‌ساختاریافته و تکمیل آن با اجرای پرسشنامه محقق‌ساخته امکان‌پذیر باشد.

۳–۴ ابزار گردآوری داده‌ها

برای دستیابی به داده‌های معتبر و متناسب با اهداف تحقیق، از سه ابزار مکمل استفاده می‌شود:

۱.    مصاحبه نیمه‌ساختاریافته: پرسش‌ها بر اساس ۲۰ گزاره استخراج‌شده از فصل دوم طراحی شده‌اند و حول محور نقش تکینگی بر سازمان‌ها و مدیریت تدوین می‌شوند. این مصاحبه‌ها امکان کشف عمیق دیدگاه‌ها و تجارب مشارکت‌کنندگان را فراهم می‌کنند. (کرسول، ۲۰۱۴) پیش‌بینی می‌شود تعداد مصاحبه‌ها بین ۷ تا ۱۵ نفر از مدیران و خبرگان منتخب باشد.
۲. پرسشنامه محقق‌ساخته: پس از استخراج مضامین اولیه از مصاحبه‌ها، پرسشنامه‌ای طراحی می‌شود تا برای اعتبارسنجی یافته‌ها و ایجاد اجماع میان خبرگان استفاده شود. این پرسشنامه در قالب مقیاس پنج‌درجه‌ای لیکرت در طیف کاملاً مخالف تا کاملاً موافق تنظیم خواهد شد.

۳. تحلیل اسناد سازمانی: بررسی اسناد و مدارک مرتبط با سیاست‌های نوآوری و فناوری در سازمان‌ها به‌عنوان ابزار مکمل به کار می‌رود تا داده‌های مصاحبه و پرسشنامه با شواهد عینی تطبیق داده شوند. در این مرحله نیز تلاش خواهد شدت اسناد ۵ شرکت مورد مطالعه قرار گیرد.

۳–۵ روش تحلیل داده‌ها

داده‌های گردآوری‌شده با بهره‌گیری از تحلیل مضمون بررسی می‌شوند. این روش رویکردی نظام‌مند برای استخراج مقولات و مضامین از داده‌های متنی است. (براون و کلارک، ۲۰۰۶) مراحل اصلی تحلیل شامل موارد زیر است:
۱. آشنایی با داده‌ها: بازخوانی مکرر مصاحبه‌ها، پرسشنامه‌ها و اسناد سازمانی.       
۲. کدگذاری اولیه: شناسایی مفاهیم کلیدی و برچسب‌گذاری آن‌ها.      
۳. تولید مضامین محوری: گروه‌بندی کدها در مقوله‌های اصلی.
۴. مرتب‌سازی مضامین: سازمان‌دهی یافته‌ها در چارچوب نظری فصل دوم (مانند مدل TOE و نظریه نوآوری سازمانی).
۵. ارائه مدل مفهومی نهایی: ترسیم الگویی که نشان می‌دهد تکینگی چه اثراتی بر سازمان‌ها دارد و چه نقشی در مدیریت ایفا می‌کند.

۳–۶ اعتبار و پایایی تحقیق

برای اطمینان از دقت و صحت یافته‌ها، اقدامات زیر صورت می‌گیرد:      
۱. روایی محتوایی: پرسش‌های مصاحبه و گزاره‌های پرسشنامه توسط اساتید راهنما و خبرگان بازبینی و تأیید می‌شوند (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۹۸).        
۲. پایایی: بخشی از کدگذاری‌ها توسط پژوهشگر دوم بازبینی و با نتایج پژوهشگر اصلی مقایسه می‌شود. (استراوس و کوربین، ۱۹۸۸)
۳. مثلث‌سازی داده‌ها: ترکیب داده‌های مصاحبه، پرسشنامه و اسناد سازمانی برای افزایش اعتبار نتایج (کرسول، ۲۰۱۴)

۳–۷ جمع‌بندی

در این فصل، روش تحقیق پژوهش حاضر تشریح شد. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، کیفی با رویکرد استقرایی است. ابزارهای گردآوری داده‌ها شامل مصاحبه نیمه‌ساختاریافته، پرسشنامه محقق‌ساخته و تحلیل اسناد سازمانی می‌باشند. جامعه آماری شامل مدیران و خبرگان حوزه فناوری‌های نوظهور است و نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری انجام خواهد شد؛ پیش‌بینی می‌شود تعداد مصاحبه‌ها بین ۷ تا ۱۵ نفر باشد. داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از تحلیل مضمون بررسی می‌شوند و نتایج در چارچوب نظری ارائه‌شده در فصل دوم تفسیر خواهند شد. به این ترتیب، خروجی نهایی فصل سوم مسیر لازم برای انتقال از مبانی نظری به یافته‌های تجربی را فراهم می‌سازد و زمینه تدوین فصل چهارم را مهیا می‌کند.

منابع

–         دانایی‌فرد، ح.، مقیمی، ا.، و رمضان، ع. (۱۳۹۸). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردها و روش‌ها. تهران: سمت.

–         خاکی، غ. (۱۳۹۷). روش تحقیق در مدیریت. تهران: بازتاب.    

–          Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–۱۰۱.

–          Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches (4th ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE.

–          Strauss, A., & Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE.

–          Yin, R. K. (2018). Case Study Research and Applications: Design and Methods (6th ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE.